Nietzsche haqqında

Fridrix Nietzsche  (15 oktyabr 1844 – 25 avqust 1900) alman filoloqu, filosofu, mədəniyyətşünası, şairi və bəstəkarı idi. O, məcaz, ironiya və aforizmlərlə dolu üslubda din, əxlaq, müasir mədəniyyət, fəlsəfə və elmlə bağlı tənqidi məqalələr yazıb.

Həyatı 

Atası Karl Lüdviq Nitsşe keşiş idi və dörd yaşında olarkən vəfat etdi. Anası Franziska Oehler Nietzsche və bacısı Elizabeti tək böyüdüb.Naumburqda yerli məktəblərdə oxuduqdan sonra Nitsşe 1858-ci ildə Almaniyanın ən yaxşı internat məktəblərindən biri olan Pfortada təqaüd qazanır. Burada o, hərtərəfli təhsil alıb, klassik dillərə, xüsusilə latın və yunan dillərinə yiyələnib.1869-cu ildə Nitsşe Bazel Universitetində klassik filologiya üzrə ən gənc professor təyin edildi. Orada işlədiyi müddətdə o, Platon və Aristotel kimi klassik filosofların əsərləri haqqında mühazirələr oxumuş və nəşr etdirmişdir.1879-cu ildə Nitsşe səhhətindəki problemlərə görə Bazel Universitetindəki vəzifəsindən istefa verdi. Bundan sonra o, müstəqil yazıçı kimi yaşamağa başlayır, Avropanı gəzərək seminarlar verir.Nitsşenin ən mühüm əsərləri 1883-1888-ci illər arasında yazılmış “Zərdüşt belə danışdı”, “Əxlaqın şəcərəsi haqqında” və “Hakimiyyət istəyi”dir. Bu əsərlərində o, din, əxlaq, müasir mədəniyyət və fəlsəfə ilə bağlı tənqidi fikirlərini ifadə etmişdir.1889-cu ildə ruhi xəstəlik keçirən Nitsşe ömrünün qalan hissəsini xəstə və tək keçirdi. 25 avqust 1900-cü ildə İtaliyanın Veymar şəhərində vəfat etmişdir.Nitsşenin fikirləri 20-ci əsrin fəlsəfəsinə və mədəniyyətinə böyük təsir göstərmişdir. Onun ideyaları ekzistensializm, poststrukturalizm və postmodernizm kimi müxtəlif cərəyanlarda əksini tapır.

Xəstəliyi

Nitsşe 3 yanvar 1889-cu ildə psixi pozğunluq keçirdi. Turin küçələrində vətəndaş iğtişaşları törətdiyi üçün onun yanına iki polis əməkdaşı gəlib. Orada nə baş verdiyi dəqiq bilinmir, lakin Nitsşenin ölümündən sonra ortaya çıxan hekayələr, Nitsşenin Karlo Alberto meydanının çıxışında bir atın qamçılandığını görəndə onu qorumaq üçün atın yanına qaçması, boynunu qucaqlaması və sonra yıxılmasıdır.

Sonrakı günlərdə Nietzsche “Wahnbriefe” (“Dəlilik məktubları”) kimi tanınan qısa esselər yazdı və onları Cosima Wagner və Jacob Burckhardt da daxil olmaqla bir neçə dostuna göndərdi. Yazıların əksəriyyəti “Dionysus”, bəziləri isə “çarmıxa çəkilmiş” mənasını verən “der Gekreuzigte” imzası ilə yazılmışdır. Köhnə dostu Burckhardta yazdı:

Mən Kayafanı zəncirlədim. Mən də keçən il alman həkimləri tərəfindən uzun müddət çarmıxa çəkildim. Vilhelm, Bismark və bütün antisemitlər məhv edildi.

O, həmçinin alman imperatoruna Romaya getməyi və güllələnməyi əmr etdi və Avropa dövlətlərini Almaniyaya qarşı hərbi əməliyyata çağırdı.

Fəlsəfi fikirləri

Nietzschenin əsərləri müasir fəlsəfənin ən təsirli və mübahisəli ideyalarından bəzilərini ehtiva edir. Nitsşenin ən mühüm ideyalarından bəziləri bunlardır:

Tanrının Ölümü: Nietzsche müasir cəmiyyətin əsaslarından birinin Tanrıya inam olduğuna inanırdı. Bu inancın süqutu müasir cəmiyyəti böhrana saldı.

Overman: Nietzsche iddia edirdi ki, “overman” öz dəyərlərini və məqsədlərini təyin edən əxlaqdan azad bir insandır.

İradə gücü: Nietzsche hesab edirdi ki, iradə insanın həyatında ən vacib şeydir.

Əbədi təkrarlanma: Nietzsche kainatın sonsuz bir dövrədə təkrarlandığını müdafiə edirdi. Bu ideya insanları öz həyatlarını daha mənalı yaşamağa çağırış kimi şərh etmək olar.

ÜSTİNSAN sözü ilk dəfə ilahiyyatçı və yazıçı Heinrich Müller tərəfindən 17-ci əsrdə yazılmış Geistlichen Erquickstunden adlı əsərində istifadə edilmişdir. Nietzsche iddia edir ki, superinsan bütün kainatın məqsədi və səbəbidir. Onun fikrincə, ÜSTİNSAN həm də bəşəriyyətin məqsədidir.

Nietzsche Üstinsan  anlayışı ilə insan agentliyinin nəcib konsepsiyasını yenidən qurmağa çalışır. Sonuncu insan yalnız maddi təsəlli axtararkən, ÜSTİNSAN həyatını böyük işlər üçün sərf etməyə hazırdır. Üstün olmaq, könüllü olaraq xeyir və şərdən üstün olmaqdır. Yenə Nitsşe özünü üst-insanın elçisi kimi təqdim edir və özünü Zərdüştlə eyniləşdirir. O, əsərində bu mövzuda yazırdı:

“İnsan heyvanla üst insan arasında uzanan bir kəndirdir. Uçurumun üstündəki kəndir. Təhlükəli keçid, təhlükəli səyahət, təhlükəli geriyə baxmaq, təhlükəli titrəmə və tərəddüd”.

“Çünki insanlar bərabər deyil. Bu, həqiqətdir. Onlar mənim istədiyimi istəmirlər.”

O, insanların fövqəlməni aşağıdakı ifadələrlə aşağılayacağını bildirir:

“Mən iddia edirəm ki, mənim ÜSTİNSAN dediyim şeyə siz də şeytan deyəcəksiniz”.

“Sərt ol!”

“Yarmarkada üstinsanlara heç kim inanmır. Əgər orada danışmaq istəyirsənsə, sadə insanlar gözünü qırparaq “hamımız bərabərik” deyirlər.”

“Buyurun, ey ÜSTİNSANLAR! Amma indi insan gələcəyin doğum sancıları içərisindədir. Allah öldü, indi biz dua edirik ki, yuxarı insan yaşasın.”

Ey fövqəl adamlar, səmimi insanlar, açıq ürəklilər; Etibarsız olun! Dərinliklərinizi gizli saxlayın; çünki bu gün sadə xalqın günüdür.

Nietzschenin Əsərləri

Burada məşhur əsərləri təqdim edirik:

1.  Sinn haqqında əxlaqsız emosiyalardakı həqiqətlər və yalanlar (1873) nəşr olunmayıb; “
2. Yunanların faciəli dövründə fəlsəfəsi” (1873) nəşr olunmayıb;
3.  Zamansız Düşüncələr (1873-1876)
4. Həmçinin Zərdüşt belə danışdı Zərdüşt (1883-1885)
5. Moral Əxlaq şəcərəsi haqqında (1887)
6. Dər Dəccal (1888)
7. Nitsşe Vaqnerə qarşı (1888)
8. Bütlərin alacakaranlığı və ya çəkiclə necə fəlsəfə etmək olar (1889)
9. Der Wille zur Macht The Will to Power (əlyazma) (1901) ölümündən sonra nəşr olundu

Nietzschenin fikirləri indidə fəlsəfi düşünən insanlar üçün fərqli fikirlər yaradır.

Nəsrəddin Tusi haqqında